"አዋስያ"- የወላይታ ህዝብ ባህላዊ የዕርቅ ሥርዓት

 በወላይታ አካባቢ የሚገኘው **አዋስያ** (Awasiya) ከባህላዊ የእርቅ ስርዓቶች ጋር በተያያዘ አንድ አስፈላጊ ጽንሰ-ሐሳብ ነው። አዋስያ የሚያመለክተው **የደም ውርወራ (ተከራካሪ ወገኖች) መስተጋብርና የግጭት መፍትሄ ሂደት** ነው። በተለይም በወላይታ እና በሌሎች የደቡብ ኢትዮጵያ ማህበረሰቦች ውስጥ፣ አዋስያ በሽማግሌዎች ወይም በባህላዊ �ለጋገኞች አማካኝነት የሚካሄድ የሰላም ስምምነት ሂደት ነው።  

### **የአዋስያ ባህላዊ ሂደት**  

1. **አላማ**  

   - የደም ውርወራ ወይም �ልባ ግጭቶችን በሰላማዊ መንገድ መፍታት።  

   - በተዋረዱ ወገኖች መካከል ዕርቅና ልዩነት መቀማት።  

   - የማህበረሰብ ወንጀሎችን (ሰው ማረስ፣ ግፍ፣ ንብረት ጉዳዮች) በባህላዊ ፍትህ ማስተካከል።  

2. **የሚሳተፉ አካላት**  

   - **ሽማግሌዎች (አዛውንት)**፡ የሂደቱን መሪዎች ናቸው።  

   - **የሁለቱ ወገኖች ወኪሎች**፡ የተጎዱትን እና የገፉትን ወኪሎች ያቀርባሉ።  

   - **ማህበረሰቡ**፡ እንደ መረጋጋት ዋስትና ይሰራል።  

3. **የሂደቱ �ደባባይ**  

   - ብዙውን ጊዜ በጋራ የሚስማማበት ቦታ (እንደ የጋራ መገኛ ቤት፣ የመንደር አጥር) ይካሄዳል።  

   - የተወሰኑ ምልክቶች (ለምሳሌ የበለጠ ሽማግሌዎች መገኘት፣ የተወሰኑ ቃላት መናገር) ይኖራሉ።  

4. **ውሳኔ እና እርቅ**  

   - በዋናነት የሚፈቀደው **ካሳ (ይቅርታ በገንዘብ ወይም በእቃ)** ነው።  

   - በኋላ ላይ **የዕርቅ ስነ-ሥርዓት (ማለዳ፣ የጋራ ጸሎት፣ የቁርስ መቃም)** ይካሄዳል።  

   - ተበዳዮቹ የግጭቱን መፍትሄ በመቀበል ሰላም ይፈጥራሉ።  

### **ልዩ ባህላዊ አካል**  

በወላይታ እና በሌሎች የደቡብ ክልሎች፣ **አዋስያ ከሌሎች የእርቅ ስርዓቶች (ለምሳሌ የጉራጌ ሲምቦ)** ጋር ተመሳሳይነት አለው፣ ነገር ግን በየቦታው ባህል መሰረት ልዩነቶች ሊኖሩ ይችላሉ።  

### **ማጠቃለያ**  

አዋስያ በወላይታ እና በደቡብ ኢትዮጵያ የሰዎችን ግጭት በሰላማዊ መንገድ ለመፍታት የሚያገለግል አስቸኳይ ባህላዊ ሥርዓት ነው። ይህ ሥርዓት የማህበረሰብ አንድነትን የሚያስተዋውቅ ሲሆን፣ ዘመናዊ ፍርድ ስርዓት ባለመበቃቱ በአካባቢው ከፍተኛ ጠቀሜታ አለው።  

ከፈለጉ በተጨማሪ የተወሰኑ የወላይታ ባህላዊ ልሂቃን ወይም ምሁራን ምርምር ማጣራት ይችላሉ።